Akrabalar - Hısımlar...

Kültür dairemizde yaşayan ve Anadolu Türkçesi konuşan herhangi birisinin sahip olabileceği akraba ve hısım isim/sıfatlarının bir listesini çıkardık. ^[1]

Söze, kültür dairemizde yaşayan ve Anadolu Türkçesi konuşan diye başlayınca, bir hayli iddialı gibi duruyor; fakat bu, daha iyi bir kapsam tarifi aklıma gelmediğindendir. Bütün iddialı gibi duruşuna karşılık, eksiksizlik iddiası olmadığını eklemek isterim.

Benzer bir şeyi yapmak yaklaşık 10 sene kadar önce de aklıma gelmiş ve bir tarafa not da almıştım. O notlardan yola çıktım, fakat, o zamanlar konuya çok daha yüzeysel bakmış olmalıyım ki, sadece 32 akrabalık isim/sıfatının varlığını not etmişim. Simdiyse, tabloyu biraz daha detaylandırıp toparlayınca, çıkan rakkam biraz şaşırtıcı oldu...

Hısım-akraba zenginliğimizin tablosu bu:

		Büyük? [2]	Üvey?	Açıklama
	Dişil İsimler
1	abla	hayır	evet	yaşça daha büyük kız kardeş
2	ağabala	hayır	evet	yaşça daha büyük kız kardeş
3	amca kızı	evet	evet	babanın erkek kardeşinin kızı
4	ana	hayır	evet	biyolojik, sosyal ya da hukukî anlamda dişi ebeveyn
5	anne	evet	evet	doğuran kadın
6	anneanne	evet	evet	annenin annesi
7	avrat	hayır	hayır	karı
8	babaanne	evet	evet	babanın annesi
9	bala	hayır	evet	yaşça daha küçük kız kardeş
10	baldız	evet	evet	karının kız kardeşi ya da ablası
11	bacı	hayır	evet	yaşça daha küçük kız kardeş
12	bibi	evet	evet	babanın kızkardeşi
13	dayı kızı	evet	evet	annenin erkek kardeşinin kızı
14	ebe	evet	evet	annenin annnesi
15	elti	evet	evet	kocanın kardeşinin karısı
16	gelin	evet	evet	ailedeki erkeklerden birisinin karısı
17	görüm	evet	evet	kocanın kız kardeşi
18	görümce	evet	evet	kocanın kız kardeşi
19	hala	evet	evet	babanın kızkardeşi
20	hala kızı	evet	evet	babanın kızkardeşinin kızı
21	haminne	evet	evet	annenin annnesi
22	hanım	hayır	hayır	karı
23	hatun	hayır	hayır	karı
24	hemşire	hayır	evet	yaşça daha küçük kız kardeş
25	karı	hayır	hayır	öznenin eşi
26	kayınvalide	evet	evet	karının ya da kocanın annesi
27	kaynana	evet	evet	karının ya da kocanın annesi
28	kerime	hayır	evet	kız çocuk
29	kız	hayır	evet	kız çocuk
30	kızkardeş	evet	evet	kız kardeş
31	kuma	hayır	hayır	öznenin diğer eşi
32	kuzin	evet	evet	annenin veya babanın kardeşlerinin kız çocuğu
33	mahdume	hayır	evet	kız çocuk
34	nine	evet	evet	annenin veya babanın annesi
35	paçi	hayır	evet	kız çocuk
36	refika	hayır	hayır	karı
37	sultan	hayır	hayır	karı
38	teyze	evet	evet	annenin kızkardeşi
39	teyze kızı	evet	evet	annenin kızkardeşinin kızı
40	valide	evet	evet	anne
41	yenge	evet	evet	erkek kardeşin karısı
42	zevce	hayır	hayır	karı
	Eril İsimler
1	adam	hayır	hayır	koca
2	ağa	hayır	evet	yaşça daha büyük erkek kardeş
3	ağabey	hayır	evet	yaşça daha büyük erkek kardeş
4	amca	evet	evet	babanın kardeşi (erkek)
5	amuca	hayır	evet	babanın kardeşi (erkek)
6	baba	evet	evet	biyolojik, sosyal ya da hukukî anlamda erkek ebeveyn
7	bacanak	evet	evet	karının kızkardeşinin ya da anlasının kocası
8	bey	hayır	hayır	koca
9	birader	hayır	evet	kardeş (erkek)
10	damat	evet	evet	kızın kocası
11	dayı	evet	evet	annenin kardeşi (erkek)
12	dayı oğlu	evet	evet	annenin erkek kardeşinin oğlu
13	dayoğlu	evet	evet	annenin erkek kardeşinin oğlu
14	dede	evet	evet	annenin ya da babanın babası
15	ede	hayır	evet	yaşça daha büyük erkek kardeş, ağabey {bölgesel halk ağzı}
16	emice	evet	evet	babanın kardeşi (erkek)
17	enişte	evet	evet	ailedeki kadınlardan birisinin kocası
18	güvey	evet	evet	ailedeki kadınlardan birisinin kocası
19	hala oğlu	evet	evet	babanın kızkardeşinin oğlu
20	herif	hayır	hayır	koca
21	içgüvey	evet	evet	ailedeki kadınlardan birisinin kocası
22	içgüveysi	evet	evet	ailedeki kadınlardan birisinin kocası
23	ini	hayır	evet	karının erkek kardeşi ya da ağabeyi, kayınbirader {bölgesel halk ağzı}
24	kardeş	hayır	evet	erkek kardeş
25	kayın	evet	evet	karının erkek kardeşi ya da ağabeyi
26	kayınbirader	evet	evet	karının erkek kardeşi ya da ağabeyi
27	kayınço	evet	evet	karının erkek kardeşi ya da ağabeyi
28	kayınbaba	evet	evet	eşin babası
29	kayınpeder	evet	evet	eşin babası
30	kaynata	evet	evet	karının babası
31	kızan	hayır	evet	oğul
32	kızancık	hayır	evet	oğul
33	koca	hayır	evet	öznenin eşi
34	kuzen	evet	evet	annenin veya babanın kardeşlerinin erkek çocuğu
35	mahdum	hayır	evet	oğul
36	oğul	hayır	evet	erkek evlât
37	peder	evet	evet	baba
38	refik	hayır	hayır	koca
39	teyze oğlu	evet	evet	annenin kızkardeşinin oğlu
40	uşak	hayır	evet	oğul
41	zevc	hayır	hayır	koca
	Cinsiyetsiz İsimler
1	amcazâde	evet	evet	babanın erkek kardeşinin soyundan birisi
2	dayızâde	evet	evet	annenin erkek kardeşinin soyundan birisi
3	dünür	evet	evet	gelinin anne veya babası
4	eş	hayır	hayır	karı ya da koca
5	çocuk	hayır	evet	kız ya da oğul
6	ebeveyn	hayır	evet	anne ve baba çifti
7	evlâtlık	hayır	hayır	evlât edinilen kız ya da oğul
8	halazâde	evet	evet	babanın kızkardeşinin soyundan birisi
9	hemşirezâde	evet	hayır	kızkardeşin soyundan birisi
10	ikiz	hayır	hayır	bir batında doğmuş erkek ya da kız kardeş
11	kirve	hayır	hayır	oğulun sünnet hamisi
12	sıpa	hayır	evet	evlat {teklifsiz hitap şekli}
13	teyzezâde	evet	evet	babanın kız kardeşinin soyundan birisi
14	torun	evet	evet	çocuğun çocuğu
15	sağdıç	hayır	hayır	gelin veya güveye düğünde kılavuzluk eden kişi
16	velet	hayır	hayır	kız ya da oğul
17	yeğen	evet	evet	erkek ya da kız kardeşin çocuğu
?	100 Ad	58 Ad	80 Ad	Genel Toplam 238 Ad

Bu tabloyu oluşturmaktaki amacım sadece sayının çokluğunun ilginçliği ortaya çıkartmak değildi; daha büyük arzularım var yani :)

Mesela, bu tablodaki bilgileri, yani işaret ettikleri ilişkileri, çözümledikten sonra, bir dizi algoritmanın geliştirilmesini önermek istiyorum. Bunlar neler olabilir? İlk aklıma gelenler:

• Bir tür kısa yol bulma algoritması; en doğru ismi bu olmayabilir, fuzuli bilgiyi ayıklamak da diyebiliriz. Yani, birisi çıkıp dedemin torunun kardeşi dediğinde, onun aslında kardeşim demek istediğini çıkarsamak, uzun ve dolaylı ilişki tariflerini olabilecek en basite idirgeyebilmek.
• Ahmet'in amcası Hasan'dır dediğimiz zaman, ilişki patikasında eksik olan kişilerin kimler olduğunu sorabilmelidir.

Bu yeteneklerini kullanabileceği, uygulamalı bir örnek vermek istiyorum: Bir anket yaptığımızı, herkese birer form verdiğimiz ve onlardan bildikleri akraba ve hısımlarını yazmalarını istediğimiz farzedelim.

Malum, hepimiz doğal olarak tembeliz; minimum ne ise onu yapmağa belki razı oluruz. O yüzden, bu form üzerinde öyle çok sütün filan olamıyor. Formda, satır sayısı ne olursa olsun, doldurulacak sütun sayısı minumum olmak zorunda.

Bu form da şöyle bir şeye benziyor olabilir:

No	Adı	Soyadı	Doğum Yeri	Doğum Tarihi	Neyinizdir? [3]
1
2
3
...

Ve diyelim ki, bu ankete yüzlerce cevap geldi --çok geniş bir akraba farzediyorum. Geliştirilecek algoritma, gelen bu anketler sonucunda kullanılabilir bir soy kütüğü yaratmak için gereken ne varsa anket formundaki bilgilerden çıkarsayabilmeli; ve (geriye dönüp anketi dolduran kişi tarafından tamamlanabilmesi amacıyla) eksik olanların da neler olduğunu bildirmeli.

Notlar:

• ^[1]: Bu tabloyu toparlamak konusunda teşvikleri için Bülent beye (Mürtezaoğlu), blogunda konuyu tartışmaya açtığı için Metin beye [Jazzetta]; ve katkıda bulunan herkese teşekkür ediyorum. Bu konuya gelen diğer yorum ve katkıları Jazzetta'da da bulabilirsiniz.
• ^[2]: Önceki nesiller için kullanım gösterilmiştir. Örnek: Büyük kuzen ile babanın kuzeni ya da annenin kuzeni kastedilmektedir. Teorik olarak istenildiği kadar tekrarlanabilir; örnek: Büyük büyük kuzen gibi..
• ^[3]: Formu dolduran kişinin o satırda bilgileri yazılan kişi ile akraba-hısım.
• Sadece hısım-akraba isim/sıfatları dikkate alınmıştır. Diğer sosyal, ya da hukukî ilişki isimleri (arkadaş, yoldaş, sevgili, yavuklu, yâr, sözlü, nişanlı, odalık vb) kapsam dışı tutulmuştur.
• 3 adet yeni isim ('ede', 'ini' ve 'sıpa') teklif üzerine eklendi