Akrabalar - Hısımlar...

Kültür dairemizde yaşayan ve Anadolu Türkçesi konuşan herhangi birisinin sahip olabileceği akraba ve hısım isim/sıfatlarının bir listesini çıkardık. [1]

Söze, kültür dairemizde yaşayan ve Anadolu Türkçesi konuşan diye başlayınca, bir hayli iddialı gibi duruyor; fakat bu, daha iyi bir kapsam tarifi aklıma gelmediğindendir. Bütün iddialı gibi duruşuna karşılık, eksiksizlik iddiası olmadığını eklemek isterim.

Benzer bir şeyi yapmak yaklaşık 10 sene kadar önce de aklıma gelmiş ve bir tarafa not da almıştım. O notlardan yola çıktım, fakat, o zamanlar konuya çok daha yüzeysel bakmış olmalıyım ki, sadece 32 akrabalık isim/sıfatının varlığını not etmişim. Simdiyse, tabloyu biraz daha detaylandırıp toparlayınca, çıkan rakkam biraz şaşırtıcı oldu...

Hısım-akraba zenginliğimizin tablosu bu:

Büyük? [2]Üvey? Açıklama
Dişil İsimler
1ablahayırevetyaşça daha büyük kız kardeş
2ağabalahayırevetyaşça daha büyük kız kardeş
3amca kızıevetevetbabanın erkek kardeşinin kızı
4anahayırevetbiyolojik, sosyal ya da hukukî anlamda dişi ebeveyn
5anneevetevetdoğuran kadın
6anneanneevetevetannenin annesi
7avrathayırhayırkarı
8babaanneevetevetbabanın annesi
9balahayırevetyaşça daha küçük kız kardeş
10baldızevetevetkarının kız kardeşi ya da ablası
11bacıhayırevetyaşça daha küçük kız kardeş
12bibievetevetbabanın kızkardeşi
13dayı kızıevetevetannenin erkek kardeşinin kızı
14ebeevetevetannenin annnesi
15eltievetevetkocanın kardeşinin karısı
16gelinevetevetailedeki erkeklerden birisinin karısı
17görümevetevetkocanın kız kardeşi
18görümceevetevetkocanın kız kardeşi
19halaevetevetbabanın kızkardeşi
20hala kızıevetevetbabanın kızkardeşinin kızı
21haminneevetevetannenin annnesi
22hanımhayırhayırkarı
23hatunhayırhayırkarı
24hemşirehayırevetyaşça daha küçük kız kardeş
25karıhayırhayıröznenin eşi
26kayınvalideevetevetkarının ya da kocanın annesi
27kaynanaevetevetkarının ya da kocanın annesi
28kerimehayırevetkız çocuk
29kızhayırevetkız çocuk
30kızkardeşevetevetkız kardeş
31kumahayırhayıröznenin diğer eşi
32kuzinevetevetannenin veya babanın kardeşlerinin kız çocuğu
33mahdumehayırevetkız çocuk
34nineevetevetannenin veya babanın annesi
35paçihayırevetkız çocuk
36refikahayırhayırkarı
37sultanhayırhayırkarı
38teyzeevetevetannenin kızkardeşi
39teyze kızıevetevetannenin kızkardeşinin kızı
40valideevetevetanne
41yengeeveteveterkek kardeşin karısı
42zevcehayırhayırkarı
Eril İsimler
1adamhayırhayırkoca
2ağahayırevetyaşça daha büyük erkek kardeş
3ağabeyhayırevetyaşça daha büyük erkek kardeş
4amcaevetevetbabanın kardeşi (erkek)
5amucahayırevetbabanın kardeşi (erkek)
6babaevetevetbiyolojik, sosyal ya da hukukî anlamda erkek ebeveyn
7bacanakevetevetkarının kızkardeşinin ya da anlasının kocası
8beyhayırhayırkoca
9biraderhayırevetkardeş (erkek)
10damatevetevetkızın kocası
11dayıevetevetannenin kardeşi (erkek)
12dayı oğluevetevetannenin erkek kardeşinin oğlu
13dayoğluevetevetannenin erkek kardeşinin oğlu
14dedeevetevetannenin ya da babanın babası
15edehayırevetyaşça daha büyük erkek kardeş, ağabey {bölgesel halk ağzı}
16emiceevetevetbabanın kardeşi (erkek)
17enişteevetevetailedeki kadınlardan birisinin kocası
18güveyevetevetailedeki kadınlardan birisinin kocası
19hala oğluevetevetbabanın kızkardeşinin oğlu
20herifhayırhayırkoca
21içgüveyevetevetailedeki kadınlardan birisinin kocası
22içgüveysievetevetailedeki kadınlardan birisinin kocası
23inihayırevetkarının erkek kardeşi ya da ağabeyi, kayınbirader {bölgesel halk ağzı}
24kardeşhayıreveterkek kardeş
25kayınevetevetkarının erkek kardeşi ya da ağabeyi
26kayınbiraderevetevetkarının erkek kardeşi ya da ağabeyi
27kayınçoevetevetkarının erkek kardeşi ya da ağabeyi
28kayınbabaeveteveteşin babası
29kayınpedereveteveteşin babası
30kaynataevetevetkarının babası
31kızanhayırevetoğul
32kızancıkhayırevetoğul
33kocahayırevetöznenin eşi
34kuzenevetevetannenin veya babanın kardeşlerinin erkek çocuğu
35mahdumhayırevetoğul
36oğulhayıreveterkek evlât
37pederevetevetbaba
38refikhayırhayırkoca
39teyze oğluevetevetannenin kızkardeşinin oğlu
40uşakhayırevetoğul
41zevchayırhayırkoca
Cinsiyetsiz İsimler
1amcazâdeevetevetbabanın erkek kardeşinin soyundan birisi
2dayızâdeevetevetannenin erkek kardeşinin soyundan birisi
3dünürevetevetgelinin anne veya babası
4hayırhayırkarı ya da koca
5çocukhayırevetkız ya da oğul
6ebeveynhayırevetanne ve baba çifti
7evlâtlıkhayırhayırevlât edinilen kız ya da oğul
8halazâdeevetevetbabanın kızkardeşinin soyundan birisi
9hemşirezâdeevethayırkızkardeşin soyundan birisi
10ikizhayırhayırbir batında doğmuş erkek ya da kız kardeş
11kirvehayırhayıroğulun sünnet hamisi
12sıpahayırevetevlat {teklifsiz hitap şekli}
13teyzezâdeevetevetbabanın kız kardeşinin soyundan birisi
14torunevetevetçocuğun çocuğu
15sağdıçhayırhayırgelin veya güveye düğünde kılavuzluk eden kişi
16velethayırhayırkız ya da oğul
17yeğeneveteveterkek ya da kız kardeşin çocuğu

Bu tabloyu oluşturmaktaki amacım sadece sayının çokluğunun ilginçliği ortaya çıkartmak değildi; daha büyük arzularım var yani :)

Mesela, bu tablodaki bilgileri, yani işaret ettikleri ilişkileri, çözümledikten sonra, bir dizi algoritmanın geliştirilmesini önermek istiyorum. Bunlar neler olabilir? İlk aklıma gelenler:

  • Bir tür kısa yol bulma algoritması; en doğru ismi bu olmayabilir, fuzuli bilgiyi ayıklamak da diyebiliriz. Yani, birisi çıkıp dedemin torunun kardeşi dediğinde, onun aslında kardeşim demek istediğini çıkarsamak, uzun ve dolaylı ilişki tariflerini olabilecek en basite idirgeyebilmek.
  • Ahmet'in amcası Hasan'dır dediğimiz zaman, ilişki patikasında eksik olan kişilerin kimler olduğunu sorabilmelidir.

Bu yeteneklerini kullanabileceği, uygulamalı bir örnek vermek istiyorum: Bir anket yaptığımızı, herkese birer form verdiğimiz ve onlardan bildikleri akraba ve hısımlarını yazmalarını istediğimiz farzedelim.

Malum, hepimiz doğal olarak tembeliz; minimum ne ise onu yapmağa belki razı oluruz. O yüzden, bu form üzerinde öyle çok sütün filan olamıyor. Formda, satır sayısı ne olursa olsun, doldurulacak sütun sayısı minumum olmak zorunda.

Bu form da şöyle bir şeye benziyor olabilir:

NoAdıSoyadıDoğum YeriDoğum TarihiNeyinizdir? [3]
1
2
3
...

Ve diyelim ki, bu ankete yüzlerce cevap geldi --çok geniş bir akraba farzediyorum. Geliştirilecek algoritma, gelen bu anketler sonucunda kullanılabilir bir soy kütüğü yaratmak için gereken ne varsa anket formundaki bilgilerden çıkarsayabilmeli; ve (geriye dönüp anketi dolduran kişi tarafından tamamlanabilmesi amacıyla) eksik olanların da neler olduğunu bildirmeli.

Notlar:

  • [1]: Bu tabloyu toparlamak konusunda teşvikleri için Bülent beye (Mürtezaoğlu), blogunda konuyu tartışmaya açtığı için Metin beye [Jazzetta]; ve katkıda bulunan herkese teşekkür ediyorum. Bu konuya gelen diğer yorum ve katkıları Jazzetta'da da bulabilirsiniz.
  • [2]: Önceki nesiller için kullanım gösterilmiştir. Örnek: Büyük kuzen ile babanın kuzeni ya da annenin kuzeni kastedilmektedir. Teorik olarak istenildiği kadar tekrarlanabilir; örnek: Büyük büyük kuzen gibi..
  • [3]: Formu dolduran kişinin o satırda bilgileri yazılan kişi ile akraba-hısım.
  • Sadece hısım-akraba isim/sıfatları dikkate alınmıştır. Diğer sosyal, ya da hukukî ilişki isimleri (arkadaş, yoldaş, sevgili, yavuklu, yâr, sözlü, nişanlı, odalık vb) kapsam dışı tutulmuştur.
  • 3 adet yeni isim ('ede', 'ini' ve 'sıpa') teklif üzerine eklendi