Türkçenin kısa soyagacı ve coğrafyası

Bu konu benim özel olarak ilgimi çekmiyor. Fakat, arama motorlarından buraya 'Türkçeyi anadil olarak kullanan yerler', 'Türkçenin anadil olarak kullanıldığı yerler', 'Türkçeyi anadil olarak kullanan ülkeler' veya 'Türkçenin anadil olarak kullanıldığı ülkeler' arayarak gelenlerin sayısı o kadar yüksek ki, onları hayal kırıklığına uğratmış olmak beni rahatsız etmeğe başladı..

Bunun üzerine, Wikipedia'daki ilgili İngilizce makaleyi Türkçeye çevirdim. Çeviri, birebir değil; ödev vb amacıyla kolayca kullanılmasını da istemediğim için, tamamını da çevirmedim.

Umarım faydalı olur.

Coğrafya:	Batı Çin, Sibirya ve Doğu Avrupa, Avrupa
Soyağacı:	Türkî
Alt dallar:	Güneybatı (Oğuz) Kuzeybatı (Kıpçak) Güneydoğu (Uygur) Kuzeydoğu (Sibirya) Çuvaşça (Oğur, Bulgar) Helec (Argu)
Türki dil veya lehçelerin konuşulduğu bağımsız ülkeler veya özerk bölgeler

Türkî diller Doğu Avrupa'dan başlayıp Akdeniz bölgesine, Sibirya'ya ve Batı Çine yayılan devasa bir coğrafyada konuşulan 30 kadar dil demektie. Geleneksel olrak Altay dil familyasında olduğu kabul edilir. Türkî diller homojendir, bu dillerden birini konuşanlar bir başka Türkî dili konuşanları çoğunlukla anlayabilirler.

Türkî dilleri anadil olarak konuşan nüfus 180 milyon civarındadır; ikinci dil olarak Türkî konuşanları da dahil edersek bu sayının 200 milyon olduğu tahmin ediliyor. Türkî dillerin en yoğun konuşulduğu topraklar, toplam konuşanların sayısının % 40'ını temsil eden Anadoludur.

Türkî dillerin Avrasya'da dağılımı

Türkî dilleri, nispeten tartışmasız sayılacak sınıflandırmayla, 6 alt dala ayırabiliriz.

1. Güneybatı (Oğuz)

2. Kuzeybatı (Kıpçak)

3. Güneydoğu (Uygur)

4. Kuzeydoğu (Sibirya)

5. Çuvaş (Oğur, Bulgar)

6. Helec (Argu)

Daha tartışmalı bir alt sınıflandırma ise şöyle olabilir:

Batı Türkî diller

1. Güneybatı

2. Kuzeybatı

3. Güneydoğu

4. Bulgar

Doğu Türkî diller

1. Güneydoğu

2. Kırgız-Kıpçak

3. Helec

Güneybatı Türkî (Oğuz) lehçeleri

• Türkçe Grubu

• Azeri Grubu

• Türkmen Grubu

• Diğerleri

Kuzeybatı Türkî (Kıpçak) lehçeleri

• Kıpçak-Bulgar

• Kıpçak-Kuman

• Kazak-Nogay

Altay dillerinin Avraysa'daki dağılımı

• Proto-Türkî

  • Güneybatı (Oğuz)

    • Peçenek (yaşamıyor)

    • Batı

      • Türkçe

      • Azeri

      • Gagavuz

      • Osmanlı (yaşamıyor)

    • Doğu

      • Türkmen

      • Horasanî

    • Güney

      • Afşar

      • Kaşkay

      • Salar

    • Kırım Tatar ¹

    • Urum ¹

  • Kuzeybatı (Kıpçak)

    • Kıpçak (yaşamıyor)

    • Batı

      • Karaçay-Balkar

      • Kumık

      • Karayim

      • Kıpçak-Kuman (Kıpçak-Oğuz, Karadeniz-Hazar)

        • Kuman (yaşamıyor)

        • Kırımçak

    • Kuzey

      • Kıpçak-Bulgar

        • Tatar

        • Başkır

        • Baraba

    • Güney (Aral-Hazar)

      • Kırgız-Nogay

        • Kazak

        • Karakalpak

        • Nogay

      • Kırgız-Kıpçak

        • Kırgız

        • Altay

    • Kırım Tatar ¹

    • Urum ¹

  • Güneydoğu (Uygur, Çağatay, Karluk)

    • Eski Türkî (yaşamıyor)

    • Çağatay (yaşamıyor)

    • Batı

      • Özbek

    • Doğu

      • Uygur

        • Ayni ²

      • Lop

      • Ili Türkî

  • Kuzeydoğu (Sibirya)

    • Kuzey

      • Saka / Yakut

      • Dolgan

    • Güney

      • Tuvan

      • Hakas

      • Şor

      • Fuyü Kırgız

      • Çulim

      • Tofa

      • Batı Yugur (Sarı Uygur)

  • Bulgar

    • Hazar (yaşamıyor)

    • Bulgar (yaşamıyor)

    • Hunî (yaşamıyor)

    • Çuvaş

  • Khalaj ³

Notlar:

1. Kırım Tatar ve Urum birer Kıpçak dili olmakla beraber, Oğuz dillerinin yoğun etkisi yüzünden Oğuz ya da Kıpçak gruplarından sadece birisine dahil etmek z.

2. Ayni Uygur grameri ve Farsça kelimelerden oluşan bir lehçedir, ve (bir kripto lehçe intibaını verecek şekilde) neredeyse sadece yetişkin erkeklerce konuşulur.

3. Helec Oğuz lehçeleri ile kuşatılmış olmasına karşılık, başka lehçelerin özelliklerini taşır.

Bazı kelimeler

Not: Burada bazı kelimelerin karşılığının yazılmamış olmasının sebebi o kelimeye karşılık olmadığından değil, farklı bir kökten türetilmiş olduğu içindir.

	Eski Türkçe	Anadolu Türkçesi	Azeri Türkçesi	Türkmen Türkçesi	Tatar Türkçesi	Kazak Türkçesi	Uzbek Türkçesi	Uygur Türkçesi	Yakut Türkçesi	Çuvaş Türkçesi
İnsan isimleri	Ata	Ata	Ata		Ata	Ata	Ota
	Ana	Anne	Ana	Ene	Ana	Ana	Ona	Ana		An'n
	O'gul	Oğul	Oğul	Oğul	(O'g)ul	Ul	O'gil	Oghul	Uol	Yvul
	Er(kek)	Erkek	Ər	Erkek	Ir	Erkek	Erkak	Är	Er	Ar
	Kyz	Kız	Qız	Qyz	Kız	Qız	Qiz	Qiz	Ky:s	Xe'r
	Kiši	Kişi	Kişi	Kişi	Keše	Kisi	Kishi		Kihi
	Kelin	Gelin	Gəlin	Geli:n	Kilen	Kelin	Kelin	Kelin	Kylyn	Kilen
		Kaynana		Gayın ene	Kayınana	Qayın ene	Qayın ona	Keyınana
Uzuvlar	Jürek	Yürek	Ürək	Ýürek	Yorak	Jürek	Yurak	Yüräk	Süreq
	Qan	Kan	Qan	Ga:n	Kan	Qan	Qon	Qan	Qa:n	Jon
	Baš	Baş	Baş	Baş	Baš	Bas	Bosh	Baş	Bas	Puš
	Qıl	Kıl		Qyl	Kıl	Qıl		Kıl	Kıl	Xe'le'r
	Köz	Göz	Göz	Göz	Küz	Köz	Ko'z	Köz	Kos	Kör
	Kirpik	Kirpik	Kirpik	Kirpik	Kerfek	Kirpik	Kiprik	Kirpik	Kirbi:	Xurbuk
	Qulqaq	Kulak	Qulaq	Gulak	Kolak	Qulaq	Quloq	Qulaq	Gulka:k	Xo'lga
	Burun	Burun	Burun	Burun	Boryn	Murın	Burun	Burun	Murun
	Qol	Kol	Qol	Gol	Kul	Qol	Qo'l		Qol	Xol
	El(ig)	El	Əl	El		Alaqan			Ili:	Ala'
	Barmak	Parmak	Barmaq	Barmak	Barmak	Barmaq	Barmoq	Barmaq
	Tyrnaq	Tırnak	Dırnaq	Dyrnaq	Tyrnak	Tırnaq	Tirnoq	Tirnaq	Tynyraq
	Tiz	Diz	Diz	Dy:z	Tez	Tize	Tizza	Tiz	Tüsäχ
	Baltyr	Baldır	Baldır	Baldyr	Baltyr	Baldır	Boldyr	Baldir	Ballyr
	Adaq	Ayak	Ayaq	Aýaq	Ajak	Ayaq	Oyoq		Ataq
	Qaryn	Karın	Qarın	Garyn	Qaryn	Qarın	Qorin	Qor(saq)	Qaryn	Xyra'm
Hayvanlar	At	At	At	At	At	At	Ot	At	At	Ut
	Siyir	Sığır		Sygyr	Sıyer	Sïır	Sigir
	Yt	It	It	It	Et	Ït	It	It	Yt	Jyda
	Balyq	Balık	Balıq	Balyk	Balyq	Balıq	Baliq	Beliq	Balyk	Pola'
	Bit	Bit	Bit	Bit	Bet	Bït	Bit	Pit	Byt	Pyjda
Diğer isimler	Ev	Ev	Ev	Öý	Öy	Üy	Uy	Öy		Av
	Otag	Otağ		Otaq		Otaw	Otoq		Otu:
	Yol	Yol	Yol	Yo:l	Yul	Jol	Yo'l	Yol	Suol	Sol
	Köprüq	Köprü	Körpü	Köpri	Küpar	Köpir	Ko'prik	Kövrük	Kürpe
	Oq	Ok	Ox	Ok	Uk	Oq	O'q	Oq	Oχ	Ugu
	Ot	Od	Od	Ot	Ut	Ot	O't	Ot	Uot	Vot
	Kül	Kül	Kül	Kül	Köl	Kül	Kul	Kül	Kül	Kö'l
	Suv	Su	Su	Suw	Syw	Sw	Suv	Su	Ui	Syv
	Kemi	Gemi	Gəmi	Gämi	Kimä	Keme	Kema			Kim
	Köl	Göl	Göl	Köl	Kül	Köl	Ko'l	Köl	Küöl
	Küneš	Güneş	Günəş	Gün	Kojaš	Kün	Qujoş	Kün	Kün	Xövel
	Bulut	Bulut	Bulud	Bulut	Bolyt	Bult	Bulut	Bulut	Bylyt	Pelet
	Yulduz	Yıldız	Ulduz	İyldyz	Yoldyz	Juldız	Yulduz	Yultuz	Sulus	Soldor
	Topraq	Toprak	Torpaq	Toprak	Tufrak	Topıraq	Tuproq	Tupraq	Toburaχ	To'pra
	Töpü	Tepe	Təpə	Depe	Tübä	Töbe	Tepa		Töbö	Tübe'
	Yağac	Ağaç	Ağac	Agaç	Agaç	Ağaş	Daracht
	Tenri	Tanrı	Tanrı	Tanry		Täñiri	Tangre	Tängri	Tanara	Tura
	Kök	Gök	Göy	Gök	Kük	Kök	Ko'k	Kök	Küöq	Kovak
Sıfatlar	Uzun	Uzun	Uzun	Uzyn	Ozyn	Uzın	Uzun	Uzun	Uhun	Vorom
	Yany	Yeni	Yeni	Yany	Yana	Jaña	Yangi	Yengi	Sana	Sene
	Semiz	Semiz		Semiz	Simyz	Semiz	Semiz	Semiz	Emis	Samar
	Tolu	Dolu		Do:ly	Tuly	Tolı	To'la	Toluq	Toloru	Tolli
	Aq	Ak	Ağ	Ak	Ak	Aq	Oq	Aq
	Qara	Kara	Qara	Gara	Kara	Qara	Qora	Qara	Xara	Xora
	Qyzyl	Kızıl	Qızıl	Gyzyl	Kyzyl	Qızıl	Qizil	Qizil	Kyhyl	Xerle
Sayılar	Bir	Bir	Bir	Bir	Ber	Bir	Bir	Bir	Bi:r	Perre
	Eki	İki	İki	Iki	İke	Eki	Ikki	Ikki	Ikki	Ikke'
	Tört	Dört	Dörd	Dö:rt	Dürt	Tört	To'rt	Töt	Tüört
	Yeti	Yedi	Yeddi	Yedi	Yide	Jeti	Jätte	Yättä	Sette
	On	On	On	O:n	U	On	O'n	On	Uon	Vonu
	Yüz	Yüz	Yüz	Yü:z	Yüz	Jüz	Yuz	Yüz	Sü:s	Ser

Türkî konuşan, resmi dili Türkî olan ülke ya da bölgeler

Batı Türkî dil veya lehçeler

• Azerbeycan¹

• Başkırdistan²

• Çuvaşistan²

• Kıbrıs (KKTC ve Rum Kesimi)

• Gagavuzistan³

• Balkaristan²

• Karaçay²

• Karakalpakistan⁴

• Kazakistan

• Tatarsitan²

• Türkmenistan

• Türkiye

• Özbekistan

• Sincan⁵

Doğu Türkî dil veya lehçeler

• Altay Cumhuriyeti²

• Hekesistan²

• Kırgızistan

• Saka²

• Tuva²

Notlar:

1. Nahçivan Özerk Bölgesini içerir;

2. Rus Federasyonu'nun bir parçasıdır;

3. Gagavuzistan, Moldova'nın bir parçasıdır;

4. Karakalpakistan, Özbekistan'ın bir parçasıdır;

5. Sincan, Çin Halk Cumhuriyeti'nin bir parçasıdır.